«Տեղեկատվական պատերազմ» տերմինը, որպես 4-րդ սերնդի պատերազմ, ի հայտ եկավ 80-ականների վերջին ու շատ արագ տարածում գտավ: Այսպես, 90-ականների սկզբին հայտնվեցին առաջին տեսական, իսկ հետո նաև գործնական աշխատանքներ, որոնցում տարաբնույթ սահմանումներ են տրվում «տեղեկատվական պատերազմին»:
Այդ սահմանումը որոշակի «էվոլյուցիա» է ապրել: Եթե 90-ականների սկզբին այն չափազանց մեծ տարածում ուներ, ապա դրա կիրառելիության խնդրով պայմանավորված ժամանակի ընթացքում հրաժարվում են ու դադարում են այն օգտագործել՝ այն փոխարինելով մեկ այլ տերմինով՝ «կիբերպատերազմ»:
ԱՄՆ-ի պաշտոնյաները, ովքեր 80-ականների վերջին ու 90-ականների սկզբին «տեղեկատվական պատերազմները» քննարկում էին պաշտոնական մակարդակով, ներկայումս սահմանափակվում են «տեղեկատվական գործողություններ» տերմինով:
Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում զուգահեռաբար օգտագործում են «կիբերպատերազմ» տերմինը, որին բավականին հաճախ տալիս են «տեղեկատվական պատերազմ» տերմինին բնորոշ իմաստն ու բովանդակությունը: «Կիբերպատերազմ» տերմինի կիրառության որոշակի միտում նկատվում է նաև ԱՄՆ-ում: Իսկ ահա Ռուսաստանի Դաշնության ու Չինաստանի ներկայացուցիչները ճիշտ հակառակը՝ «կիբերպատերազմ» տերմինն օգտագործում են մեծ զգուշությամբ: Փոխարենը նրանք զարգացնում են «տեղեկատվական պատերազմի» թեման:
Պատմությունից: 1998 թվականին ՄԱԿ Գլխավոր քարտուղարի անունով ՌԴ արտաքին գործերի նախարարի անունից հատուկ ուղերձ է ստացվում՝ կապված միջազգային տեղեկատվական անվտանգության հետ [1]: Այնտեղ հատուկ շեշտադրում էր արված սկզբունքորեն նոր հակամարտություններում խնդիր լուծելու համար սկզբունքորեն նոր՝ տեղեկատվական զենքի, որպես զանգվածային ոչնչացման զենքի ի հայտ գալը կանխելու անհրաժեշտության վրա: Այս նախաձեռնությունը գործնականում իրացվեց 1998 թվականի դեկտեմբերի 4-ին ընդունված ՄԱԿ ԳԱ 53/70 «Տեղեկատվայնացման ու հեռահաղորդակցության ոլորտում ձեռքբերումները միջազգային անվտանգության համատեքստում» բանաձևում: ՌԴ հայտարարության ահմաձայն՝ այդ զենքին ԱՄՆ-ն արդեն տիրապետում է, իսկ մյուս պետությունները դեռևս ոչ: Այդկերպ, ԱՄՆ-ն ունենալով այդ զենքի տիրապետման մենաշնորհ՝ կարող է դառնալ «համաշխարհային գիգանտ» և ոչնչացնել ազգային պետությունները: Ամերիկացիներն այդ ժամանակ առհասարակ ձեռնպահ մնացին որևէ մեկնաբանություն տալուց՝ դրանով կարծես ժխտելով նման զենք ունենալու փաստը: Հենց այդ ժամանակվանից ի վեր ԱՄՆ-ում սկսեցին անել ամեն ինչ, որեպսզի հնարավորինս արագ դադարեցնեն «տեղեկատվական պատերազմ» տերմինի կիրառությունը՝ փոխարենն օգտագործելով «տեղեկատվական գործողություններ» տերմինը:
«Տեղեկատվական պատերազմ» տերմինի առաջին լուրջ սահմանումը տրված է ամերիկյան RAND Сorporation-ի 1996 թվականին հրապարակված «Strategic Information Warfare a New Face of War» («Ռազմավարական տեղեկատվական պատերազմը որպես պատերազմի նոր դեմք») զեկույցում [2]: Այդ սահմանման համաձայն՝ «տեղեկատվական պատերազմը պատերազմն է ետղեկատվական տարածության մեջ»: Այսինքն այդ պահին արդեն առկա ռազմական երեք տարածություններին (ցամաքային, ռազմա-ծովային և ռազմա-օդային) գումարվում է նորը՝ տեղեկատվականը:
Հետագայում 1998 թվականին շտաբների կողմից մշակված համատեղ «Joint Doctrine for Information Operations» («Տեղեկատվական գործողությունների համատեղ դոկտրին») փաստաթղթում [3] «տեղեկատվական պատերազմն» արդեն սահմանվում է որպես՝ «տեղեկատվական գործողությունը հակամարտություն է, որի ժամանակ չափազանց կարևոր ու ռազմավարական առումով կարևոր ռեսուրս է հանդիսանում յուրացման կամ ոչնչացման ենթակա տեղեկատվությունը»: Սա բազմաչափ հասկացություն է, որի ընդամենը մեկ ասպեկտի սահմանումն է հանդիսանում բացառապես ռազմական: Տեղեկատվական դիմակայության՝ որպես գլոբալ դիմակայության բաղադրիչի տեղն ու դերն ուսումնասիրելու համար «տեղեկատվական գործողություն» տերմինն ավելի շատ հնարավորություն է տալիս, քան «տեղեկատվական պատերազմ» տերմինը:
Առկա են բազմաթիվ այլ սահմանումներ, ինչպես պաշտոնական, այնպես էլ ոչ պաշտոնական: Դենինգի «Information Warfare and Security» («Տեղեկատվական պատերազմը և անվտանգությունը») աշխատության համաձայն՝ «Տեղեկատվական պատերազմն այն գործողությունների ամբողջությունն է, որոնց նպատակն են տեղեկատվական ռեսուրսները և որոնք շահագործում են տեղեկատվական ռեսուրսները» [4]: Իսկ ահա Ստայնի «Information Warfare» («Տեղեկատվական պատերազմ») աշխատության մեջ նշվոմւ է. «Տեղեկատվական պատերազմը տեղեկատվության կիրառումն է մեր ազգային շահերի, այսինքն պետության ազգային նպատակների իրացման համար» [5]:
«Տեղեկատվական պատերազմի» առավել խորը սահմանումն առաջարկել է ամերիկացի տեսաբան Մ. Լիբիցկին՝ 1995 թվականին հրապարակված «What Is Information Warfare?» («Ի՞նչ է տեղեկատվական պատերազմը») աշխատության մեջ [6]: Նա առանձնացրել է տեղեկատվական պատերազմի 7 տարատեսակ.
- Ռազմական դիմակայություն՝ հանուն հրամանատարական-հսկիչ գործառույթների տիրապետման
- Հետախուզության և հակահետախուզության դիմակայություն
- Դիմակայություն էլեկտրոնային ոլորտում
- Հոգեբանական գործողություններ
- Տեղեկատվական համակարգերի վրա կազմակերպված տարերային հաքերային հարձակումներ
- Մրցակիցներին հաղթահարելու նպատակով անհրաժեշտ տեղեկատվական-տնտեսական պատերազմներ՝ հանուն տեղեկատվության տիրապետելու և տեղեկատվական պրոդուկտների առևտրի վրա հսկողություն սահմանելու
- Վիրտուալ տարածքում կիբերնետիկական պատերազմներ
Ժամանակակից մեկնաբանմամբ տեղեկատվական գործողությունը (անգլերեն՝ Information operations – InfoOps) հասկացվում է որպես էլեկտրոնային զենքի (EW), համակարգչային ցանցային գործողությունների (CNO), հոգեբանական գործողությունների (PSYOP), ռազմական ապատեղեկատվության (MILDEC) ու անվտանգային գործողությունների ապակազմակերպման (OPSEC) հնարավորությունների ինտեգրված կիրառություն՝ մարդկանց գիտակցության վրա ազդելու նպատակով, որպեսզի հնարավոր լինի փլուզել, ոչնչացնել կամ ազդել հակառակորդի որոշումների կայացման գործընթացի վրա՝ միաժամանակ անմատչելի դարձնելով քո սեփականը [7]:
Այսպիսով՝ միջազգային մակարդակով միասնական տերմինաբանական ապարատի բացակայությունը դժվարացնում է տարբեր երկրների ներկայացուցիչների միջև փոխադարձ ընկալումները: Այդ ամենը հանգեցնում է ոչ միայն տերմինաբանական խառնաշփոթի, այլև խառնաշփոթ է առաջացնում այս կամ այն երևույթն ու իրադարձությունը բնորոշելիս: Դեռևս Հելվեցիուսն էր ասում, որ մարդկությունն իր պրոբլեմների կեսից կազատվեր, եթե հստակություն մտցներ հասկացությունների հարցում:
Հղումներ՝
- Международное право: учебник / Ю. М. Колосов, Э. Из. Кривчикова/ отв. ред. А. Н. Вылегжанина. — М.: Высшее образование, Юрайт-Іедат. — 1012 с., 2009 , առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ rua.pp.ua
- Strategic information warfare: a new face of war / Roger C. Molander, Andrew S. Riddile, Peter A. Wilson , առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ rand.org
- Joint Publication 3-13/Information Operations/27 November 1998 Incorporating Change 120 November 2014, առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ dtic.mil
- Information Warfare and Security by Dorothy E. Denning Addison-Wesley, December 1998, ISBN: 0201433036
- The Future of Information Warfare/ Defining , առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ airpower.maxwell.af.milles
- What Is Information Warfare? Strategic Forum Number 28, May 1995 / Martin C. Libicki, Senior Fellow , առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ dodccrp.org
- Information Operation Roadmap , առցանց հասանելի է հետևյալ հղումով՝ nsarchive.gwu.edu
Հեղինակ՝ Յարոսլավ Դերկաչենկո, ռուսերեն բնագիրը ПСИ–ФАКТОР առցանց գրադարանում